Polscy osadnicy w 1945 i 1946 r. borykali się z różnymi, mniejszymi lub większymi problemami. Jednym z nich był brak prądu elektrycznego, choć Góra w okresie rządów niemieckich była zelektryfikowana. Od 1 października 1927 r. prąd docierał z elektrowni legnickiej do miasta. Zainteresowani mogli z niego korzystać. Teraz brak prądu był szczególnie dokuczliwy dla rodzącego się polskiego życia gospodarczego. [1]

Wówczas liczne zakłady rzemieślnicze pracowały na rzecz ludności, głównie zajmując się naprawami. Na nowe wyroby nie było zapotrzebowania, a powiat nie miał dostępu do prądu elektrycznego, więc żadne maszyny nie mogły być uruchomione, toteż pracowano tylko ręcznie. [2]

Wodociągi i kanalizację uruchomiono w czerwcu 1945 r. [3] Na polecenie ówczesnego burmistrza Aleksandra Zalewskiego i władz sowieckich Jan Janowski zajął się miejskimi wodociągami. Dobrał sobie dwu pomocników, Antoniego Jacewicza i Jana Kolasę, i wspólnie przystąpili do pracy. Po kilku dniach szpital, sowiecka jednostka wojskowa stacjonująca w Górze i kilka ulic trzy razy dziennie zaopatrywano w wodę. Ponieważ nie było prądu elektrycznego, urządzenia wodociągowe napędzał motor, w tym jedną pompę. [4]

Administracja polska przejęła 3 czerwca 1945 r. poniemieckie budynki szpitalne.  Największymi problemami były wtedy brak energii elektrycznej, nieczynna kanalizacja i wodociągi, były to trudne do rozwiązania  sprawy nie tylko dla organizującego się szpitala, ale całego miasta. Prąd dostarczył agregat prądotwórczy napędzany lokomobilą parową, który zainstalowano w budynku magazynowym obok starej przychodni.

Niektóre zakłady takie jak młyn i cukrownia radziły sobie same. Młyn posiadał własny napęd parowy, a cukrownia – elektrownię. Wówczas, gdy elektryfikowano niemiecką Górę, również w 1927 r. zaczęto korzystać w cukrowni z prądu elektrycznego. Pochodził on z generatora prądu trzyfazowego zmiennego 50 Hz o napięciu 400/231 V i mocy 360 kW, zamontowanego do maszyny parowej. Ten generator funkcjonował do 1955 r. [5]

Dzięki umowie zawartej 12 lutego 1946 r. między zarządem miasta reprezentowanym przez burmistrza Klemensa Gołębskiego, kierownika działu elektrotechnicznego Feliksa Sławińskiego i kierownika technicznego wodociągów i kanalizacji Wincentego Bujwida a „Cukrownią Góra Śl.” w osobach dyrektora inż. Stanisława Waligórskiego, inżyniera ruchu Władysława Majewskiego i szefa biura Stanisława Apponowicza udało się do Góry doprowadzić prąd elektryczny. Cukrownia zobowiązała się pokrywać zapotrzebowanie do 250 kilowatów w zmian za dostarczanie miesięcznie 250 ton węgla oraz miasto będzie płacić za każdy jeden kilowat i godzinę użycia prądu po 1 złotym, „równym ekwiwalentowi jednego pudełka zapałek po cenie sztywnej”. Zastrzeżono, iż umowa będzie automatycznie rozwiązana w razie niedostarczenia węgla do cukrowni. [6]. W marcu 1946 r. po niewielkim remoncie sieci elektrycznej ludność Góry otrzymała prąd z cukrowni. Występowały jednak przerwy w jego dostarczaniu. [7]

Z tej umowy nie wywiązywał się burmistrz, nie przekazując węgla ani nie płacąc za dostarczony prąd. Cukrownia do 1 lipca 1946 r. dostarczała prąd do miasta, ponieważ obiecywany węgiel nie nadszedł, zawiadomiła, że w tym dniu wstrzymuje dostawę. Poinformowano, że dług gwarantowany przez starostę wynosi 60 ton węgla i dług gwarantowany przez wojewodę – 67 ton; w sumie dług to 127 ton węgla. Dalsze dostarczanie prądu elektrycznego cukrownia uzależniała od pokrycia długu i dostarczenia zapasu nowego węgla. [8]. Nie wiadomo, czy ta groźba wyłączenia prądu została zrealizowana.

Od maja 1946 r. w Górze rozpoczęło urzędowanie Towarzystwo Energetyczne (od 1948 r. jako Zjednoczenie Energetyczne), które miało za zadanie elektryfikowanie powiatu. W terenie były prowadzone powoli prace z powodu trudności finansowych i ze względu na zdemontowane urządzenia elektryczne i brak części zapasowych do transformatorów. Przygotowano linię wysokiego napięcia od granicy powiatu wołowskiego przez gminy Psary, Wąsosz, Rudna Wielka w kierunku Góry. Zamierzano już jesienią dostarczać prąd elektryczny dla 1/3 terenu powiatu. [9] Po przejęciu miejskiej sieci elektrycznej przez Towarzystwo Energetyczne zaczęło dostarczać prąd w grudniu 1946 r. [10]

Elektryfikacja objęła nie tylko Górę. W 1946 r. zelektryfikowano 7 miejscowości takich jak Góra, Zawieścice, Stara Góra, Włodków Górny (wtedy „Michałówka”), Jastrzębia, Wąsosz, Pobiel; w 1947 r. 13 miejscowości, w tym Kajęcin, Sędziwojowice, Włodków Dolny (wtedy „Dębiany”), Czernina; w 1948 r. – 20 miejscowości, w tym Czernina Dolna i Czernina Górna. [11]  Ostatecznie elektryfikacja miała się zakończyć w latach 1959-1960. W 1959 r. zamierzano doprowadzić prąd do Świerczowa i Ostrawy, a w 1960 r. – do Bartkowa. [12]

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: „Życie Powiatu” 2018 nr 8 s. 11

[1] Kutzner: Elektryfikacja miasta Guhrau (artykuł z z „Guhrauerzeitung”)

[2] APW: SP Góra Śląska 250 s. 51 (pismo z 2 marca 1946 r.); SP Góra Śląska 249 s. 32

[3] APW: ZM i MRN Góra Śląska 47 s. 81 („Sprawozdanie z osiągnięć na terenie mi[a]sta Góra w ciągu 6-cio-lecia”, s. 81-82, na sesję MRN 21 lipca 1950 r.); Janowski Jan: Jesienią zakłady miały wodę. Gaz. Rob. z 28 stycznia 1970 r.  Wg życiorysu spisanego przez J. Janowskiego nastąpiło to w lipcu 1945 r.

[4] APW: ZM i MRN Góra Śląska 47 s. 81 („Sprawozdanie z osiągnięć na terenie mi[a]sta Góra w ciągu 6-cio-lecia”, s. 81-82, na sesję MRN 21 lipca 1950 r.); Janowski Jan: Jesienią zakłady miały wodę. Gaz. Rob. z 28 stycznia 1970 r.

[5] Kaczmarek, obszerniejsza monografia cukrowni (Główne inwestycje i przebudowy Cukrowni, s. 9)

[6] APW: SP Góra Śląska 249 s. 60

[7] APW: SP Góra Śląska 13 s. 148 (pismo z 2 października 1945 r.); SP Góra Śląska 254 s. 65 (pismo z 29 sierpnia 1946 r.)

[8] APW: SP Góra Śląska 249 s. 201

[9] APW: PRN i WP Góra Śląska 100 s. 167 (z 15 sierpnia 1946 r.)

[10] Wskazuje na to upominanie się Zjednoczenia Energetycznego o należność za dostarczony prąd elektryczny w grudniu 1946 r. (APW: ZM i MRN Góra Śląska 41 s. 1v (sesja MRN 22 stycznia 1948 r.). W piśmie z 27 listopada 1948 r. (APW: PRN i WP Góra Śląska 11 s. 32) mowa jest o sierpniu 1946 r., czemu przeczy „Sprawozdanie z osiągnięć na terenie mi[a]sta Góra w ciągu 6-cio-lecia”, s. 81-82, na sesję MRN 21 lipca 1950 r. (APW: ZM i MRN Góra Śląska 47 s. 81), gdzie mowa o 1947 r.

[11] APW: PRN i WP Góra śląska 11 s. 32 (z 27 listopada 1948 r.)

[12] APW: PPRN Góra Śląska 16 s. 78 (sesja PRN 24 kwietnia 1959 r.)